اما از حدود سه هفته قبل که اولین آثار سیلاب بویژه در شمال کشور مشاهده شد، رسانه­‌های نوشتاری، شنیداری، دیداری و فضای مجازی، بخش وسیعی از برنامه‌های خود را به توضیح و ارائه ابعاد و زوایای این پدیده اختصاص داده ­اند. تحلیل، ارزیابی و تفسیر اهداف، نیات، میزان تأثیرات مثبت و منفی و یا تخریبی نظرات گوناگون و طبقه ­بندی آن­ها و استخراج مناسبترین دیدگاه‌ها و توصیه‌ها از میان سیل و دریای عظیم مطالب مطروحه نیازمند زمان و فرصت مناسبی است که در این شرایط و موقعیت که با ورود موج‌های جدید بارندگی با افزایش ریسک و تشدید مسائل و مشکلات همزمان است، کار بسیار سخت و نابهنگام است. شایان ذکر است که نگارنده نیز به عنوان یک کارشناس مدیریت آب که عمر خود را در این عرصه سپری کرده، براین اعتقادم که پرداختن به این نوع موضوعات در شرایط حاضر که توأم با فضای احساسی و التهابی نیز است هیچ مشکلی از مصائب وگرفتاری‌های هموطنان درگیر در بحران را علاج نمی­ کند.

البته مشروط بر اینکه مطابق عادت مألوف که متأسفانه گریبانگیر مسئولین و بطور کلی جامعه نخبگان و نهادهای مختلف است پس از پشت سر گذاشتن این بحران، بحث و تبادل نظر و کنکاش زوایای مختلف و حقیقت­ یابی درباره هریک از مؤلفه­ های مطروحه رها و به فراموشی سپرده نشده و تا حصول به نتایج ملموس و اثرگذار ادامه یابد. با کمال تأسف تجربیات گذشته نشان می­ دهد که این اتفاق پس از هر پدیده­ ای بروز می کند. بدین ترتیب که ابتدا با بروز مشکل، جامعه و مسئولین برانگیخته می­ شوند و سپس با گذر زمان شرایط بدون درس‌آموزی از آثار و تبعات ایجاد شده مبتنی بر اتخاذ سیاست‌ها و استراتژی‌های مناسب و ایجاد نهادها و ظرفیت‌های لازم برای مقابله با پدیده­‌های مشابه در آینده به وضع سابق برمی­­ گردد و صد البته این چرخه باطل همواره بر شرایط مستولی وتکرارمی­ شود.

به هر حال در شرایط حاضر به نظر نگارنده مهم‌ترین و مبرم‌ترین تلاش‌ها بایستی در اصلی­ ترین محور یعنی کمک سازمان یافته و هوشمندانه برای تخفیف آلام و مصائب هموطنان درگیر در مسأله سیلاب متمرکز شده و از طرح موارد تفرقه انگیز و بویژه موضوعات فنی و اعلام سیاست­ های عجولانه که نیازمند تأمل و ایجاد فضای آرام و مناسب است، خودداری شود.البته به شرحی که بیان شد این امربه مفهوم رها کردن مسائل و بی‌توجهی اصولی به ابهامات نیست وبایستی طرح آن­ها به مطالبات واقعی جامعه و نخبگان تبدیل شده و در زمان مناسب به آن­ها پرداخته شود.

ابعاد خسارات مادی و معنوی در سیلاب اخیر مانند کوه یخی است که فعلاً بخش شناور آن پیداست و با گذشت زمان ابعاد گسترده و وسیع آن بیشتر مشاهده خواهد شد. مقابله و مواجهه با این حجم عظیم از هزینه و خسارات تنها از طریق همکاری ملی و هدایت صحیح و سامان یافته کمک‌های مردمی، دولتی و احیاناً بین‌المللی امکان پذیر است. تجربیات موفق گذشته نشان می­ دهد که چنانچه بدرستی اهمیت و جایگاه حرکت مردمی شناخته شده و به آنها ارج گذاشته شود می‌توان بحران­ های شدید را از طریق همبستگی ملی حل و فصل کرد. از این رو پیشنهاد کوتاه مدت نگارنده این است که در اسرع وقت با استفاده از تمام ظرفیت‌های نهادهای رسمی و جلب مشارکت و نظارت واقعی سازمان‌های مردم نهاد و مورد وثوق در سطح ملی، استان‌ها و شهرها و روستاهای آسیب دیده در مرحله اول، جمع‌آوری و طبقه بندی کمک‌ها از ابعاد مختلف سازماندهی شده و سپس با تعیین اولویت‌ها، به شکل مناسب و عادلانه و متناسب با نیازها نسبت به توزیع آنها اقدام شده و گزارش مدون اقدامات روزانه بطور شفاف از طریق رسانه ملی به اطلاع عموم برسد. ممکن است گفته شود که در حال حاضر چنین ساز و کاری وجود دارد لکن نگارنده بر این باور است که روش‌ها و اقدامات کنونی دارای اشکالاتی است که منجر به همبستگی و همکاری ملی به مفهوم واقعی نمی­ شود و بدون تردید اقدامات انتزاعی و جزیره‌ای هرچند در سهم و وزن خود مفید است لکن نمی‌تواند پایدار و اصولی باشد.

پیشنهاد نگارنده برای پس از زمان گذر از بحران و استقرار موقت و ایجاد آرامش نسبی در مناطق سیل زده به شرح زیر درج می‌شود:

تهیه و تدوین یک گزارش ملی برای ارزیابی دلایل اصلی و بنیادی افزایش خسارت سیلاب‌ها از طریق سازماندهی گروهی از نخبگان مستقل و مورد وثوق و متشکل از متخصصین ذیربط بویژه کارشناسان بین رشته‌ای و آسیب شناسی اقدامات گذشته به عنوان مبنایی‌ترین سند ملی جهت برنامه‌ریزی‌های آتی. این سند بایستی بدون هیچگونه محدودیتی در اختیار عموم مردم قرار گیرد.

  استقرار یک نظام اطلاعاتی یکپارچه برای پیش‌بینی و هشدار سیلاب مبتنی بر مدل­ های پیش‌بینی کمی و توزیع زمانی و مکانی بارش‌ها و روان آب‌ها با استفاده از کلیه ظرفیت‌های موجود و تجربیات بین­ المللی.

  تهیه و تدوین برنامه ملی مدیریت پیش­گیری سیلاب در سیلاب دشت‌ها با رعایت اصول برنامه‌ریزی یعنی تدوین اهداف کمی و کیفی، برنامه زمانی، برنامه مالی، توزیع مسئولیت‌ها، ظرفیت‌های مورد نیاز و از همه مهم‌تر شاخص‌های سنجش عملکرد مبتنی بر اصول و مبانی حکمرانی خوب به مفهوم مشارکت بخش خصوصی و جوامع مدنی و مردم و بالاخره اهتمام به گسترش و استقرار نظام بیمه در مقابل سیلاب.

  تدوین برنامه عمل برای دوران وقوع بحران به نحوی که با بروز سیلاب‌ها در مناطق مختلف آمادگی قبلی برای مقابله با آن در سناریوهای مختلف وجود داشته باشد.

  استقرار یک نظام مستقل ملی برای نظارت عالیه بر مجموعه اقدامات و عملکرد و تهیه و تدوین گزارشات دوره‌ای و موردی درخصوص مدیریت سیلاب‌ها در کشور.

امید این است که با فروکش کردن بحران، چرخه باطل همیشگی دوباره بکار نیفتد و این بار با تبدیل موضوع به یک مطالبه ملی پیشنهادات برشمرده عملیاتی شود.

*کارشناس مدیریت منابع آب

منبع: روزنامه ايران